کتاب انسان در جستجوی معنا “Man’s Search for Meaning” که توسط عصب‌شناس – روان‌پزشک اتریشی و بازمانده هولوکاست، ویکتور فرانکل نوشته شده است، بسیار تأمل‌برانگیز است. صد یا چند صفحه اول کتاب، تجربیات دلخراش و آسیب‌زا فرانکل را در اردوگاه‌های کار اجباری در طول جنگ جهانی دوم توصیف می‌کند. احتمالاً شما هم مثل من بعد از خواندن این کتاب، هزاران بار شکرگزاری خواهید کرد. با وجود توصیف بدترین رنجی که می‌توان تصور کرد؛ بخش اول با ملاحظات جدی نوشته شده است تا از افسرده شدن و بدبینی بیش از حد جلوگیری شود.
در کتاب انسان در جستجوی معنا، نویسنده توضیح میدهد که چه تعداد از زندانیان با عبور از سه مرحله مقابله از خشونت زندگی در اردوگاه‌های کار اجباری جان سالم به در برده‌اند.
- مرحله اول حالت شوک است.
- مرحله دوم حالت بی‌تفاوتی (عدم علاقه و ازبین‌رفتن اشتیاق) است.
- مرحله سوم مسخ شخصیت است، حالتی که همه چیز غیرواقعی، بعید یا مانند یک رؤیا به نظر می‌رسد.
این کتاب را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد.
- نتیجه‌گیری کلی که از بخش اول این است که نتیجه زندگی ما به نحوه انتخاب هدف و معنا در هر موقعیتی بستگی دارد. زندانیان در اردوگاه‌های کار اجباری حتی با وجود شرایط غیرقابل‌تحمل مانند کمبود خواب، غذای ناکافی و فشارهای روحی مختلف، رفتار متفاوتی داشتند. برخی از دیگران حمایت و مراقبت می‌کردند، درحالی‌که برخی دیگر با دیگر همبندهای خود بسیار بدرفتار بودند. برخی از زندانیان دست از تلاش برای زنده ماندن برداشتند، درحالی‌که برخی دیگر باقدرت برای زنده‌مان تلاش کردند دکتر فرانکل با اشاره به این تقسیم‌بندی نشان میدهد که هر فردی در شرایط سخت، خودش تصمیم می‌گیرد که چه بر سرش آید.
- نیمه دوم این کتاب به لوگو تراپی و مبارزات دکتر فرانکل برای بقا اشاره دارد. لوگو تراپی مدلی از روانشناسی هست که بر یافتن معنایی در زندگی تمرکز دارد. به طور خلاصه، معنادرمانی مفهومی مبتنی بر این فرض است که نیروی انگیزشی اولیه یک فرد، یافتن معنا در زندگی است. این انگیزه منحصربه‌فرد و خاص است و تنها توسط خود انسان می‌تواند پر شود.
دکتر فرانکل به نمونه‌ای از مطالعه 7945 دانشجو در چهل و هشت کالج که توسط دانشگاه جان هاپکینز انجام شد، اشاره می‌کند. این مطالعه نشان میدهد 16 درصد از دانشجویان در حال حاضر کسب درآمد برایشان مهم است. درحالی‌که 74 درصد گفتند که اولین هدفشان «پیداکردن هدف و معنایی برای زندگی‌شان» است.
دکتر فرانکل معتقد است که در حالت کلی سه روش برای یافتن معنا در زندگی وجود دارد:
- با تجربه چیزی یا برخورد با کسی
- با راه‌اندازی یا انجام یک کار
- درک رنج اجتناب‌ناپذیر.
حتی یک قربانی درمانده در یک موقعیت ناامیدکننده، در مواجهه با سرنوشتی که نمی‌تواند تغییر دهد، ممکن است بلند شود و بیشتر از آنچه که انتظار می‌رود، رشد کند و با این کار خودش را تغییر دهد و تراژدی شخصی را به یک پیروزی تبدیل کند. در این بخش دکتر فرانکل در مورد اینکه چگونه معنای زندگی از انسان به انسان، روزبه‌روز و ساعت‌به‌ساعت متفاوت است، صحبت می‌کند. آنچه که در این کتاب بارها به آن اشاره شده، این است که معنای زندگی انسان یک معنای کلی نیست؛ بلکه معنای خاص زندگی یک فرد در یک‌لحظه خاص است.
کتاب انسان در جستجوی معنا
یکی از مفاهیم بسیار جالبی که فرانکل به آن اشاره می‌کند «خوش‌بینی تراژیک» است، این ایده که می‌توان با وجود «سه‌گانه غم‌انگیز» که شامل درد، گناه و مرگ است، همچنان خوش‌بین باقی ماند.
این خوش‌بینی غم‌انگیزی که ما تجربه می‌کنیم اجازه میدهد:
- رنج را به یک دستاورد تبدیل کنیم.
- به‌دست‌آوردن فرصت برای تغییر خود و رها شدن از احساس گناه.
- پیداکردن انگیزه‌ای برای ادامه زندگی.
تجربه شخصی من از مطالعه کتاب انسان در جستجوی معنا
اگرچه تعداد کمی از ما (خوشبختانه) هرگز چنین درد و رنج غیرقابل‌توضیحی را تجربه نخواهیم کرد، اما مطالعه این کتاب همچنان شگفت‌انگیز است. همه ما، من‌جمله خود من، رنج‌هایی در زندگی خود تحمل کرده و می‌کنیم که درک آن برای دیگران عاجز است. چه ازدست‌دادن یکی از اعضای خانواده یا یک موقعیت دشوار در شرایط شغلی یا تحصیلی. اما همه ما، چیزی درون خود داریم که با شناسایی آن می‌توانید روزهای سخت را پشت سر بگذاریم.
همه ما می‌توانیم از منطق درمانی برای کمک به ما در یافتن معنای رنج و دستیابی به موفقیت استفاده کنیم. دکتر فرانکل کرد به این نکته اشاره می‌کند که رنج انسان به‌هیچ‌وجه برای یافتن معنا ضروری نیست، اما می‌توان با وجود رنج معنا را پیدا کرد. همه ما باید برای یافتن معنای زندگی خود جستجو کنیم و در هر موقعیتی به دنبال نکات مثبت برای ادامه زندگی باشیم.
درس‌هایی که از این کتاب آموختم بسیار ارزشمند است، اما اعتراف می‌کنم که خواندن بخش دوم شاید کمی پیچیده بود. به همین دلیل شاید بهتر باشد برای دو بار مطالعه این کتاب، برنامه‌ریزی کنید. بدیهی است که بخش دوم معطوف به درمانگران و روان‌شناسان است؛ بنابراین درک و برداشت صحیح از آن، احتمالاً نیاز به تأمل و دقت بیشتری دارد.
